Automaty oddechowe do nurkowania

Automat oddechowy – własny czy pożyczony?

Nurkowie, zwłaszcza na początku swojej nurkowej przygody często zadają sobie takie pytanie.

Automat oddechowy jest jednym z droższych elementów sprzętu nurkowego, wymaga konserwacji, dbania o niego, ponadto ze względu na swoje skomplikowanie wielu nurków obawia się, że nie będą w stanie wybrać odpowiedniego urządzenia dla siebie, gdyż zgłębienie praw fizyki rządzących działaniem automatu wydaje się zbyt trudne.

Stąd też wielu nurków decyduje się na zakupy innych elementów sprzętu: jacket’u (skrzydła), skafandra suchego czy pianki, zostawiając temat nabycia automatu oddechowego na sam koniec, podczas gdy jest to najważniejszy element naszego wyposażenia nurkowego razem z komputerem nurkowym.

Automat oddechowy dba o to czego pod wodą potrzebujemy najbardziej – płynnego i komfortowego podawania czynnika oddechowego, zdecydowanie jest więc to element sprzętu, który powinien znaleźć się na naszej liście zakupów zaraz po zakupie komputera nurkowego a najlepiej razem z nim.

Wypożyczanie automatu nurkowego, mimo że na pierwszy rzut oka wydaje się być ekonomicznym i mało kłopotliwym rozwiązaniem w rzeczywistości może nastręczać bardzo wielu problemów i dużego dyskomfortu.

Automaty oddechowe, które można wypożyczyć w bazach nurkowych to najprostsze, najtańsze automaty i komfort oddychania z nich nie jest zbyt wysoki.

Najczęściej oferowane w wypożyczalniach automaty są bardzo mocno wyeksploatowane, nierzadko mają uszkodzone, pogryzione ustniki a z odkażaniem też bywa różnie.

Jeśli dodatkowo używamy suchego skafandra podczas nurkowań lub posiadamy komputer z transmiterem pojawiają się dodatkowe problemy związane z konfiguracją węży podłączanych po pierwszego stopnia, ponadto automaty z wypożyczalni w różnych częściach świata będą funkcjonowały w systemie DIN i INT.

Własny automat to bezpieczeństwo i komfort, a to najważniejsze elementy w nurkowaniu, ponadto pozostaje jeszcze kwestia higieny, własnej konfiguracji, ciężaru, oporów oddechowych i co szczególnie istotne - wyboru automatu właściwego pod swoje potrzeby.

Konstrukcja automatu ma znaczenie przy indywidualnych preferencjach wyboru (o czym poniżej), a kwestia ekonomiczna to również rzecz względna – współczesne automaty są doskonałej jakości i nawet te z niższej półki cenowej gwarantują komfort i wygodę, o której nie mogły marzyć wcześniejsze generacje nurków 20 czy 30 lat temu.

Budowa i zadania automatu oddechowego do nurkowania

Automat oddechowy to mózg naszego zestawu nurkowego – to on zarządza redukcją ciśnienia z butli, rozdziela powietrze lub gazy nurkowe do innych elementów sprzętu jak jacket (skrzydło) i suchy skafander.

Automat oddechowy składa się z kilku elementów:

- pierwszy stopień: przykręcany bezpośrednio do butli nurkowej, to w nim dokonuje się pierwsza redukcja wysokiego ciśnienia gazu z butli nurkowej do około 10-15 at; typy pierwszych stopni dzielimy z uwagi na mechanizm i sposób działania na odciążone i nieodciążone, a także na tłokowe i membranowe (dominujące obecnie na rynku), z uwagi na rodzaj zaworu łączącego z butlą na DIN i INT, a także na automaty pracujące z ciśnieniem 200 bar i 300 bar; pierwszy stopień posiada określoną ilość portów HP (wysokiego ciśnienia - najczęściej jeden port) i LP (niskiego ciśnienia - najczęściej 4 porty) dzięki którym możliwe jest podłączenie pozostałych elementów: drugiego stopnia, zapasowego drugiego stopnia automatu (zwanego też octopusem), manometru, węża do inflatora czy transmitera;  

- drugi stopień: z którego bezpośrednio oddychamy, wyposażony w ustnik, który dokonuje redukcji ciśnienia gazu do ciśnienia otoczenia, może być również odciążony lub nieodciążony, posiadać możliwość regulacji oporów oddechowych. Nieodciążone drugie stopnie nie występują już praktycznie, ale można spotkać wiele takich używanych autmatów, warto więc uważać.

Można powiedzieć że w skład naszego zestawu automatu oddechowego wchodzi jeszcze manometr (dzięki któremu znamy wysokość ciśnienia w butli) oraz węże do jacket’u i ewentualnie suchego skafandra.

Mówimy tutaj oczywiście o klasycznej konfiguracji jedno-butlowej, nieco inaczej będzie to wyglądać przy konfiguracji dwubutlowej typu twinset czy sidemount – firmy Apeks i Tecline mają gotowe zestawy fabryczne pod tego typu konfigurację.

Najlepsze automaty oddechowe do nurkowań rekreacyjnych

Współczesne automaty oddechowe to w większości automaty membranowe i odciążone, urządzenia zaawansowane technologiczne, praktycznie bezawaryjne i o wysokim komforcie związanym z oddychaniem.

Jeśli nurkujemy głównie w okolicach uprawnień nurka na poziomie Advanced (tj. na poziomie 20-30m głębokości) z powodzeniem możemy się zaopatrzyć w jeden z podstawowych modeli, który pozwoli nam na bezpieczne i komfortowe nurkowania i nie zrujnuje naszego domowego budżetu jak np. komplet automatu Apeks ATX 40/DS4 z Octopusem ATX 40 i manometrem czy Aqualung Core Supreme z Octopusem Core i manometrem. Zestawy te od razu wyposażone są w octopus i manometr. Jeśli nie dysponujesz własnym wężykiem do inflatora to najlepiej od razu kup go w zestawie. Jeszcze jedną bardzo dużą zaletą kupowania automatu oddechowego w zestawie jest to, że przychodzi on od razu skręcony i przetestwowany - gotowy do nurkowania. Jak głosi hasło firmy Mares “Just add water”.

Nurkując głębiej a ponadto w chłodnych wodach warto pomyśleć o bardziej zaawansowanym automacie oddechowym, posiadającym rozwiązania niwelujące możliwość zamarznięcia pod wodą automatu jak również z mniejszymi oporami oddechowymi – wtedy lepiej zdecydować się na automat o solidniejszej konstrukcji typu kultowy Aqualung Legend + Octopus Legen lub Apeks XTX 200 z octopusem XTX 50.

Najlepsze automaty do nurkowań technicznych

Powyższe automaty są również wybierane przez nurków technicznych i jednocześnie konfiguracje techniczne pod nurkowanie z twinsetem lub sidemount różnią się znacząco od konfiguracji automatów pod pojedynczą butlę. Dodatkowo trzeba wziąć pod uwagę trudniejsze warunki takich nurkowań. Są one dłuższe i na większe głębokości. Stąd automaty do takich nurkowań muszą być w pełni niezawodne i mieć minimalne opory oddechowe.

Apeks oferuje gotowe zestawy do tego typu aktywności nurkowej – również zapewniając tzw. czystość tlenową.

Wyjątkowe automaty oddechowe na loty samolotem

Dla nurków, którym szczególnie zależy na super niskiej wadze i każdy gram sprzętu ma znaczenie przy długich podróżach, kilku producentów stworzyło lekkie, podróżne automaty, które nie cieszą się aż takim powodzeniem m.in. z uwagi na bardzo delikatną konstrukcję i małą uniwersalność w zastosowaniu (w zasadzie tylko ciepłe, tropikalne wody) np. Apeks Flight czy Aqualung Micron.

Obsługa i konserwacja automatu oddechowego

Współczesne automaty nie wymagają specjalnych dodatkowych procedur z zakresu szkolenia z obsługi – wiedza nabyta na podstawowym kursie nurkowym z powodzeniem wystarczy, aby prawidłowo używać sprzętu oraz o niego dbać.

Jeśli chcemy, aby nasz automat oddechowy służył nam przez wiele lat należy tak naprawdę pamiętać o kilku istotnych kwestiach:

1. Pamiętajmy aby płukać automat słodką wodą po każdym nurkowaniu, koniecznie nie dopuszczając do zalania gniazda pierwszego stopnia (jednocześnie warto wspomnieć tutaj o doskonałym systemie ACD stworzonym przez firmę Aqualung, która powoduje, że pierwszy stopień otwiera się tylko pod ciśnieniem więc tutaj ten problem nie wystąpi)

2. Serwisujmy regularnie nasz automat oddechowy w autoryzowanym punkcie serwisowym sprzętu nurkowego (z reguły każdy sklep i centrum nurkowe posiada własny serwis i przeszkolony personel)

3. Zabierajmy ze sobą zawsze podstawowy zestaw naprawczy – zapasowy wąż, ustnik, czy o-ringi - może się nam przydać podczas podróży nurkowych.

4. Nie podejmujmy samodzielnych prób przeróbki, modyfikacji czy naprawy automatów oddechowych, jeśli nie posiadamy w tym zakresie odpowiedniego przeszkolenia.

Pragnienie przebywania pod wodą, czyli historia powstania automatu oddechowego

Na koniec warto sobie uświadomić, że tak naprawdę historia powstania automatu oddechowego to historia całego nurkowania – od czasów starożytnych po współczesne, zaawansowane konstrukcje automatów oddechowych.

Ludzie od starożytności próbowali schodzić pod wodę – głównie w celach czysto praktycznych – naprawa statku, wydobycie z wraku cennych artefaktów, ale również poławianie pereł czy wyławianie mięczaków czy skorupiaków.

Pierwsze starożytne konstrukcje, w których człowiek próbował zadbać o dostarczenie czynnika oddechowego to długie rurki które pozwalały na „snorkelling” na głębokości maksymalnej około 2-2,5 metra, a także skórzane worki z powietrzem. Niektórzy twierdzą, że pierwsze dzwony nurkowe powstały już za czasów Aleksandra Wielkiego.

Leonardo da Vinci, jako pierwszy opisał i przedstawił konstrukcję dzwonu nurkowego, niemniej nie ma dowodów, że na podstawie jego projektu zbudowano w tych czasach takie urządzenie.

Alfonso Borelli w XVII wieku stworzył pierwszą ideę systemu nurkowego w oparciu o hełm z gotowanej skóry, tuby i worki powietrzne a nawet chemiczne absorbery dwutlenku węgla, niemniej ówczesna wiedza dotycząca fizyki nie uwzględniała wzrostu ciśnienia stąd ten projekt skazany był na niepowodzenie.

W tym samym czasie powstał też pierwszy poważny system umożliwiający w praktyce przebywanie pod wodą nawet 20 minut – tzw. dzwon Helleya, który umożliwiał nawet krótkodystansowe wycieczki poza obręb dzwonu nurkowego.

W XVIII wieku dokonała się kolejna rewolucja – John Lethbridge skonstruował pierwszy realny, indywidualny system nurkowy składający się z dębowego walca z otworami na ręce i nogi, zasilanego z powierzchni, to urządzenie funkcjonowało z powodzeniem przez wiele lat.

Dopiero wiek XIX przyniósł wynalazek Siebe - sprawnie działający skafander nurkowy zasilany z powierzchni, choć wcześniejsze próby stworzenia tego typu urządzenia przez doktora francuskiego Ferminet’a (Machine Hydrostatergatique) czy system Klingerta również były kamieniami milowymi w rozwoju nurkowania.  

Siebe i bracia Dean (przez niektórych uważani za twórców hełmu nurkowego) konkurowali w owym czasie na rynku i udało im się podpisać wiele lukratywnych umów rządowych na swoje wynalazki, które umożliwiły penetrację podwodnego świata, niemniej w owych czasach służyły głównie do celów militarnych.

Ludzie od zawsze zmierzali jednak do tego by uniezależnić się od czynnika oddechowego podawanego z powierzchni wody – pierwszy reduktor – automat oddechowy narodził się w 1865 roku, a jego twórcami byli Benoit Rouquayrol i Auguste Denayrouse, ich urządzenie Aerophere było swego rodzaju butlą o ciśnieniu 30 bar niemniej wciąż jeszcze było zasilane z powierzchni.

Yves Le Prieur uniezależnił nurka od zasilania z powierzchni dopiero w 1925 roku, butla nurkowa była już ładowana powietrzem o ciśnieniu do 150 bar i nurek nareszcie mógł swobodnie pływać i przemieszczać się pod wodą.

Bezapelacyjnie najwspanialszym wynalazkiem było jednak stworzenie automatu oddechowego przez Jacquesa Cousteau i Mauricea Gagnan w 1942 roku i od niego rozpoczęła się nowożytna era automatów oddechowych. Co ciekawe automat powstał na bazie reduktora gazowego wyjętego z samochodu.

Można wręcz powiedzieć, że pomimo faktu, że od stworzenia automatu oddechowego przez Cousteau i Gagnan minęło około 80 lat to współczesne automaty są jedynie pewnymi wariacjami pierwowzoru, jeśli chodzi o generalną konstrukcję i zasadę działania.

Biorąc wdech ze swojego automatu oddechowego warto wspomnieć te kilkanaście wieków historii, losy wynalazków ich twórców, które doprowadziły do tego, że pragnienie przebywania pod wodą mogło się urzeczywistnić.

Sprawdź dostępne w naszej ofercie aparaty oddechowe takich marek jak APEKS, AQUALUNG, ATOMIC, POSEIDON, SCUBAPRO, SCUBATECH, TECLINE oraz XDEEP a także akcesoria do automatów oddechowych.